Angelika Matynia
Drodzy Rodzice, oto kilka cennych wskazówek dla Was...
Spis treści
- Najczęściej występujące wady wymowy
- Najczęstsze przyczyny wad wymowy
- Skutki wad wymowy
- Jak zmotywować dziecko do pracy w domu?
- Kiedy należy udać się z dzieckiem do logopedy?
- Jak możemy wspierać rozwój mowy dziecka?
- Gimnastyka buzi i języka
- Jak rozwijać sprawność językową dziecka?
- Ćwiczenia usprawniające narządy mowy
Najczęściej występujące wady wymowy
Liczba dzieci z wadami wymowy z roku na rok rośnie. O wadzie wymowy mówimy wtedy, gdy wymowa odbiega od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku, począwszy od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady utrudniające kontakt z otoczeniem. Wady wymowy należy odróżnić od nieukończonego rozwoju mowy (np. dziecko pięcioletnie ma prawo nie wymawiać głoski r i zastępować ją łatwiejszą głoską l).
Najczęściej stwierdzanym rodzajem wad wymowy jest dyslalia, polegająca na niemożności prawidłowego wymawiania dźwięków (głosek). Nieprawidłowość w realizacji może dotyczyć jednej, wielu, a nawet kilkunastu głosek. Zaburzenia dźwiękowej strony języka przejawiają się zwykle deformacją (dyslalia właściwa), w wyniku czego powstają dźwięki nie należące do zasobu głosek języka polskiego.
W obrębie dyslalii najczęściej spotykamy się z wadami takimi jak:
* SYGMATYZM (SEPLENIENIE) polegające na nieprawidłowej artykulacji głosek szeregu syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, ż, cz, dż) i ciszącego (ś, ź, ć, dź). Sygmatyzm jest najczęściej występującym zaburzeniem artykulacji u dzieci. Sygmatyzm może przybrać różne formy. Ze względu na sposób wadliwej realizacji dźwięków wyróżniamy:
- mogisygmatyzm (polega na opuszczaniu dźwięku lub dźwięków);
- parasygmatyzm (polega na zastępowaniu głosek trudniejszych łatwiejszymi);
- sygmatyzm właściwy (polega na deformowaniu głosek). Do najczęstszych deformacji należą:
- sygmatyzm międzyzębowy – w czasie wymowy głosek: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż, język wsuwa się między zęby;
- sygmatyzm boczny – w czasie wymowy głosek głosek: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż język ułożony jest niesymetrycznie i szczelina nie tworzy się wzdłuż linii środkowej języka, lecz z boku. Dźwiękom towarzyszy charakterystyczne nieprzyjemne dla ucha brzmienie;
- sygmatyzm wargowy – podczas artykulacji głosek dentalizowanych szczelina tworzy się między wargami przy biernym ułożeniu języka;
- sygmatyzm wargowo-zębowy – charakteryzuje się tworzeniem bardzo wąskiej szczeliny między dolną wargą a górnymi siekaczami (jak przy artykulacji głosek: w, f). Język jest bierny i nie bierze udziału w artykulacji;
- sygmatyzm przyzębowy – charakteryzuje się nieprawidłową artykulacją głosek dentalizowanych wskutek płaskiego ułożenia przodu języka, który zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy. Podczas artykulacji nie tworzy się rowek, powietrze wychodzi szerokim strumieniem. Brzmienie głosek jest przytępione.
* ROTACYZM – polega na zaburzonej artykulacji głoski r. Główną przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka. Ze względu na sposób wadliwej realizacji dźwięków wyróżniamy:
- mogirotacyzm (polega na upuszczaniu głoski r);
- pararotacyzm (polega na zastępowaniu głoski r innymi głoskami, np. l, rzadziej j. Pararotacyzm może utrudniać porozumiewanie się, ponieważ powoduje powstawanie homonimów: lak zamiast rak; bój, ból zamiast bór;
- rotacyzm właściwy (polega na tworzeniu zamiast głoski r dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym języka polskiego) . Do najczęstszych deformacji należą:
- rotacyzm języczkowy – (tzw. r francuskie) język pozostaje bierny, a artykulacja polega na wibracji języczka przy uniesionym podniebieniu miękkim;
- rotacyzm międzyzębowy – przy artykulacji czubek języka wsunięty jest między zęby;
- rotacyzm podniebienny – polega na zbliżeniu do podniebienia miękkiego tylnej części języka; wibruje całe podniebienie miękkie, a powstały dźwięk przypomina y;
- reranie niepełne – miejsce artykulacji jest prawidłowe, ale czubek języka wykonuje tylko jedno uderzenie (niemożliwe jest wykonanie przedłużonej artykulacji o 2-3 uderzenia). Dźwięk ma charakterystyczne tępe brzmienie.
LAMBDACYZM – polega na nieprawidłowej artykulacji głoski l.
KAPPACYZM – polega na nieprawidłowej artykulacji głoski k.
GAMMACYZM – polega na nieprawidłowej artykulacji głoski g.
MOWA BEZDŹWIĘCZNA – to rodzaj dyslalii polegający na braku realizacji spółgłosek dźwięcznych i zastępowaniu ich odpowiednikami bezdźwięcznymi. Wymowa bezdźwięczna dotyczy głosek będących w opozycji dźwięczna-bezdźwięczna (np. b-p, g-k, w-f, z-s, ż-sz, ź-ś, dź-ć, dż-cz, dz-c]. Wymowie bezdźwięcznej zwykle towarzyszy cichy monotonny głos. Wada ta znajduje odzwierciedlenie w czytaniu i pisaniu.
NOSOWANIE (rynolalia) – to zaburzenie artykulacji oraz zaburzenie barwy głosu. Głoski wymawiane są z nieprawidłowym poszumem nosowym.
JĄKANIE – to zaburzenie płynności mowy polegające na powtarzaniu pojedynczych głosek, sylab, słów albo nawet części zdań, przeciąganiu głosek, blokowaniu. Jąkanie u dziecka to bardzo często źródło napięć, które może się pogłębiać przy braku zrozumienia ze strony otoczenia i pomocy ze strony życzliwych osób.
Najczęstsze przyczyny wad wymowy
*zmiany w budowie aparatu artykulacyjnego – nieprawidłowa budowa podniebienia, nieprawidłowa budowa języka (np. język zbyt długi, zbyt krótki zbyt gruby), skrócenie wędzidełka języka, wady zgryzu (np. zgryz otwarty, przodozgryz, tyło zgryz), anomalie zębowe, rozrost trzeciego migdałka, skrzywienie przegrody nosowej;
*nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy (np. brak pionizacji języka, niska sprawność języka, warg i żuchwy, zakłócona praca mięsni napinających i przewodzących wiązadła głosowe);
*nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu (np. niedosłuch, wybiórcze upośledzenie słuchu);
*nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (np. dysfunkcje słuchu fonematycznego odpowiadającego za procesy analizy i syntezy słuchowej, zaburzenia kinestezji artykulacyjnej);
*czynniki psychiczne (np. niechęć do mówienia, odczuwanie własnej artykulacji jako czynności męczącej i sprawiającej trudność);
*czynniki społeczne (np. niesprzyjające warunki do uczenia się mowy, mówienie do dziecka językiem nianiek, nadmierny rygoryzm lub liberalizm co do mowy dziecka, nieprawidłowe wzorce wymowy w domu, brak okazji do rozwijania mowy).
Skutki wad wymowy
*ciągłe doznawanie stresu;
*trudności w nauce czytania (np. zamienianie wyrazów o podobnym brzmieniu, nieprawidłowa budowa zdań, kłopoty z łączeniem liter i głosek w wyrazy, trudności związane z przejściem od głoskowania do czytania sylabami i wyrazami, opuszczanie głosek i sylab, przestawianie lub dodawanie różnych głosek i sylab);
*trudności w nauce pisania (np. kłopoty z posługiwaniem się dwuznakami, spółgłoskami miękkimi, głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, końcówkami fonetycznymi -ą ,-om);
*poczucie niższej wartości, poczucie osamotnienia, lęk przed wypowiadaniem się, nerwowość, unikanie kontaktów z rówieśnikami;
*trudności z koncentracją na zajęciach szkolnych (np. dziecko skupia się na poprawnej wymowie a nie na treściach przekazywanych w czasie wypowiedzi ustnej);
*wyniki w nauce poniżej możliwości intelektualnych dziecka.
Jak zmotywować dziecko do pracy w domu? 
Rodzice często pytają nas logopedów, jak zachęcić dziecko do ćwiczeń logopedycznych. Często trudno jest im nakłonić dziecko do pracy w domu, dlatego też zniechęcają się, bo wydaje się to zbyt trudne i czasochłonne.
Ważne jest, aby stosując pozytywne wzmocnienia zbudować system motywacji naszego dziecka. Nigdy nie stosujmy wzmocnień negatywnych podczas utrwalania wymowy. Najprostszym i najskuteczniejszym sposobem na wzbudzenie pozytywnego podejścia do ćwiczeń – zabaw logopedycznych jest zwracanie uwagi na pozytywne rezultaty ciężkiej pracy dziecka (nawet na najdrobniejsze).
Zdajemy sobie przecież sprawę, że prawidłowa wymowa dziecka jest niezbędna dla powodzenia w nauce czytania i pisania.
Ćwiczenia logopedyczne nie muszą być nudne i wymagać od rodzica wiele wysiłku. Mają być prowadzone w formie zabawy, w czasie różnych domowych czy spontanicznych czynności (porządki, zakupy, jazda samochodem, spacer).
Kiedy należy udać się z dzieckiem do logopedy? 
Zbiór objawów mogących świadczyć o potrzebie zgłoszenia się do logopedy
- Dziecko nieprawidłowo oddycha, ma ciągle otwartą buzię, mówi przez nos, często choruje. Dziecko ma trudności z gryzieniem, żuciem i odgryzanie pokarmów, brzydko je i pije.
- Gdy tylko mamy jakiekolwiek wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy.
- Podczas artykulacji głosek [ś, ź, ć, dź], [s, z, c, dz], [sz, ż, cz, dż], [t, d, n] dziecko wsuwa język między zęby.
- Dziecko zniekształca głoski, zastępuje je innymi, mowa jest niewyraźna.
- Jeśli utrzymuje się rozwojowa niepłynność mówienia, dziecko często zacina się, powtarza sylab;
Jak możemy wspierać rozwój mowy dziecka?
Zbiór zasad mogących pomóc dziecku w rozwoju mowy
Naturalny trening języka, warg, podniebienia
Ważnym ćwiczeniem, które usprawnia aparat artykulacyjny jest karmienie piersią, następnie picie z kubka, jedzenie łyżeczką, samodzielne żucie i gryzienie pokarmów. Dziecko powinno gryźć twarde pokarmy, np. skórkę od chleba, marchew, jabłko. Ważne jest wczesne zrezygnowanie ze smoczków i butelek.
Zadbajmy o prawidłowe oddychanie
Oddychanie przez nos, nie przez usta! Pamiętajmy o częstym oczyszczaniu nosa dziecka. Jeśli infekcje pojawiają się często, skonsultujmy się z lekarzem laryngologiem lub alergologiem.
Kontrolujmy zgryz dziecka
W przypadku wątpliwości skonsultujmy się z ortodontą.
Rozwijajmy słuch dziecka
Śpiewajmy razem z nim, słuchajmy muzyki!
Rozwijajmy słownictwo dziecka
Czytajmy bajki, wiersze, uczmy rymowanek, a przede wszystkim dużo z nim rozmawiajmy! Rozmowa jest najważniejsza ponieważ buduje ważną więź emocjonalną między Wami.
Gimnastyka buzi i języka 
Częstą przyczyną wad wymowy u dzieci jest obniżona sprawność aparatu artykulacyjnego: języka, warg, podniebienia i żuchwy lub ich niewłaściwe napięcie mięśniowe.
Szczególnie ważną umiejętnością jest pionizacja języka (unoszenie końca języka w kierunku przedniej części podniebienia). Odgrywa ona istotną rolę w procesie połykania oraz przy artykulacji głosek „sz, ż, cz, dż ”, „l ” oraz „ r ”. Także wtedy, gdy nie mówimy, czubek języka powinien dotykać wałka dziąsłowego za górnymi zębami.
Jak rozwijać sprawność językową dziecka? 
Sprawność językowa jest bardzo ważna dla rozwoju dziecka i jego powodzenia w nauce, ponieważ często ocenia się możliwości ucznia na podstawie jego umiejętności werbalnych.
Ucz swoje dziecko rozmowy.
Ćwiczenia usprawniające narządy mowy
Dobra artykulacja polega na czystym, wyraźnym, dokładnym i swobodnym wymawianiu wszystkich głosek języka polskiego. Każda z nich wymaga odpowiedniego ukształtowania rezonatora, tj. właściwego położenia języka, podniebienia miękkiego, stopnia opuszczenia szczęki dolnej oraz ułożenia warg. Koordynacja tych elementów daje efekt w postaci głoski. Tak więc zanim przystąpimy do zadań doskonalących wymowę głosek, należy najpierw usprawnić działanie narządów mowy tak, aby były w stanie prawidłowo je wymawiać.
Przyczyn nieprawidłowej artykulacji dźwięków mowy jest wiele. Do najczęstszych należy właśnie niewystarczająca sprawność ruchowa narządów mowy, spowodowana, m.in. nieukończonym rozwojem mowy, nieprawidłową budową artykulatorów, wadami zgryzu, skróconym wędzidełkiem, złymi nawykami środowiskowymi, bądź poważniejszymi schorzeniami rozwojowymi. Już od urodzenia dziecko ćwiczy swe narządy mowne podczas ssania, żucia, połykania, następnie dmuchania, parskania i samej czynności mówienia.
Ćwiczenia usprawniające mają więc na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg, podniebienia i szczęki dolnej. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy.
Ćwiczenia artykulatorów powinny być wykonywane bardzo dokładnie, bez pośpiechu. Należy pamiętać aby czas trwania i liczbę powtórzeń dostosować do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka. Przykłady zabaw i ćwiczeń narządów artykulacyjnych zaczerpnęłam z różnych publikacji logopedycznych oraz własnych pomysłów powstałych podczas pracy z dziećmi.
Rodzicu!
Jeżeli masz jakąkolwiek wątpliwość czy rozwój mowy twojego dziecka przebiega prawidłowo, udaj się natychmiast do logopedy. Wczesne wykrycie zaburzenia mowy zwiększa szanse na powodzenie terapii logopedycznej.
KSZTAŁTOWANIE I ROZWÓJ MOWY DZIECKA
Mówienie to sprawność, która kształtuje się wolno, a jej rozwój przebiega etapami. Na każdym etapie rozwoju dziecko zdobywa umiejętność koordynowania różnych grup mięśni potrzebnych do wytworzenia mowy artykułowanej. Każdy etap w rozwoju mowy pojawia się w określonym czasie i przyjmuje się to za normę rozwojową.
OKRES MELODII
Od narodzin do 3. miesiąca życia dziecko:
- płaczem sygnalizuje swoje potrzeby;
- około 6. – 8. tygodnia życia pojawia się tzw. uśmiech społeczny;
- reaguje na dźwięki;
- gimnastykuje narządy mowne: cmoka, ssie, wysuwa język, otwiera buzię.
Od 3. do 6. miesiąca życia dziecko:
- głuży – to etap rozwojowy poprzedzający gaworzenie. Głużenie to odruch bezwarunkowy służący przede wszystkim ćwiczeniu artykulatorów. To także rodzaj próby głosu, przygotowanie się do świadomej komunikacji;
- rozpoznaje różnicę między gniewnym a przyjaznym głosem;
- gimnastykuje narządy mowne.
Od 6. do 12. miesiąca życia dziecko:
- gaworzy – powtarza pojedyncze sylaby, zbitki lub całe ciągi sylab (niekiedy wydawać się może, że maluch wypowiada znane nam słowa, np. ta, ta, ba, ba, ma, ma ). To ćwiczenie słuchu i pamięci – dziecko powtarza zasłyszane w otoczeniu dźwięki, zaczyna kojarzyć je z osobami i przedmiotami z otoczenia;
- maluch bawi się swoim głosem;
- rozpoznaje nazwy częściej widzianych przedmiotów;
- wykonuje gesty takie jak klaskanie dłońmi;
- krzyczy, by zwrócić na siebie uwagę;
- pod koniec pierwszego roku maluch reaguje na swoje imię oraz wypowiada jedno lub dwa słowa;
- powtarza własne i cudze słowa (mogą mieć formę poprawną lub strzępków wyrazu).
OKRES WYRAZU
Od 1. do 2. roku życia dziecko:
- wypowiada swoje pierwsze słowa: mama, tata, baba;
- używa samogłosek (z wyjątkiem nosowych): a, o, u, i, y, e, oraz spółgłosek: p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć;
- głoski trudniejsze zastępuje łatwiejszymi lub opuszcza je (na początku wyrazu), a grupy spółgłoskowe upraszcza;
- rozumie i nazywa wiele przedmiotów;
- używa słów o uproszczonej budowie.
OKRES ZDANIA
Między 2. i 3. rokiem życia dziecko:
- znacznie poprawia jakość wypowiedzi;
- używa bogatszego słownictwa;
- wymawia już większość głosek, choć są one jeszcze często zniekształcane;
- wymawia samogłoski: a, o, u, e, i, y, oraz spółgłoski: p, pi, b, bi, m, mi, f, fi, w, wi, ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi, k, g, ch, t, d, n, l;
- pojawiają się: s, z, c, dz;
- r jest najczęściej zastępowane przez l, a niekiedy j (nie jest to jednak pożądana sytuacja) . Jeśli maluch dłużej niż 2 – 3 miesiące wymawia w ten sposób, warto wybrać się do logopedy, aby pomógł wywołać l, dlatego że l i r mają to samo miejsce artykulacji;
- mówi zdaniami zbudowanymi z 2 – 3 wyrazów;
- opowiada o tym, co się dzieje „tu i teraz”;
- reaguje na polecenia i pytania;
- jego mowa powinna być zrozumiała dla otoczenia.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ
W okresie od 3. do 4 . roku życia dziecko:
- wchodzi w okres pytań i stale je zadaje;
- buduje zdania i opowiada historyjki;
- dziecko trzyletnie zna około 500 słów i składa cztero-, pięciowyrazowe zdania;
- wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, k, ki, g, gi, ch, chi, ś, ź, ć, dź, ń, t, d, n, ni, l, li, j, ł, s, z, c, dz;
- w izolacji większość głosek powtarza prawidłowo, w mowie spontanicznej zastępuje je łatwiejszymi.
W okresie od 4. do 5. roku życia dziecko:
- zazwyczaj wypowiada się w sposób zrozumiały dla osób spoza otoczenia;
- umie przekazywać informacje;
- może zacząć wymawiać głoskę r, czasem sz, ż, cz, dż;
- potrafi opowiadać o wydarzeniach;
- zadaje pytania;
- potrafi budować zdania złożone.
W okresie od 5. do 6. roku życia dziecko:
- mówi niemal tak dobrze jak dorośli;
- ma bogate słownictwo;
- często robi błędy w odmianie niektórych wyrazów;
- utrwala wymowę głosek: sz, ż, cz, dż i r;
- stale rozwija słownictwo.
W 7. roku życia dziecko:
- powinno już mieć w pełni rozwiniętą mowę;
- powinno prawidłowo wypowiadać wszystkie głoski;
- systematycznie wzbogacać słownictwo.
Przy okazji wymiany uzębienia dziecko może zacząć seplenić. Ta chwilowa wada wymowy powinna automatycznie ustąpić w momencie zapełnienia ubytku nowym zębem. Jeśli wada nie ustępuje, należy skontaktować się z się logopedą.
i zapraszam ponownie do odwiedzania mojej strony
Kontakt
-
Szkoła Podstawowa im Jana Pawła II w Gowarczowie
ul. Stanisława Żuka 3
ul. Szkolna 52 -
(+48) 672 41 97
(+48) 672 40 87